Víst hefir enginn maður með Vestur-Íslendingum ratað í fleiri né kynlegri æfintýri en Hrólfur Sveinsson, sem lengi var ökumaður í borginni Halifax í Nýja Skotlandi. — Eftir að hann kom til Ameríku, og einkum eftir að hann gjörðist ökumaður, var eins og hann gæti ekki hreyft sig, án þess að eitthvað sérlegt og óvenjulegt kæmi fyrir hann. Það var rétt eins og einhver ósýnileg, yfirnáttúrleg vera stýrði honum og leiddi hann sér við hönd úr einu æfintýrinu í annað, væri að færa hann fram og aftur, eins og taflmaðurinn peðið og knattleikarinn knöttinn. Svo undarlegt og torskilið var æfintýralíf þessa einkennilega Íslendings. Og þó var langt frá því, að hann væri hneigður til, eða hefði minnstu löngun til, að rata í æfintýri, því að hann var að eðlisfari sérlega gætinn og ekki framgjarn, var meira að segja fremur þunglyndur strax á unga aldri og laus við alla glaðværð. En eina sterka þrá hafði hann, og hún var sú, að safna auð og eiga góða daga í ellinni. Það var þungamiðja allra hugsana hans og aðalástæðan til þess, að hann fluttist einn síns liðs til Ameríku árið 1878, þá rúmlega tvítugur.

Hrólfur var meðalmaður á hæð og grannvaxinn, en vel limaður. Hann bar það með sér, að hann var af norrænu bergi brotinn, því að hann var bjartur yfirlitum, glóhærður og með blágrá augu. Hann var ekki verulega fríður sýnum og ekki upplitsdjarfur, en þó bauð hann af sér góðan þokka og laðaði menn ósjálfrátt að sér, einkum kvenfólk, og öllum var vel til hans.

Fyrstu tvö árin, sem hann var í Nýja Skotlandi, vann hann algenga vinnu hjá bændum í grennd við Halifax. En kaupið var svo lágt, að hann hafði lítið afgangs fötum og fæði þau árin. Á hinn bóginn lærði hann ýmislegt þarflegt, komst vel niður í enskri tungu, og kynntist háttum og siðvenjum þarlendra alþýðumanna.

Árið 1881 fluttust flestir Íslendingar, sem tekið höfðu sér bólfestu í Nýja Skotlandi vestur í Rauðárdalinn, því að þar þóttu landkostir betri og landrými meira en austur við hafið. Hrólf langaði þá líka til að fara vestur með löndum sínum, en skorti fé til fararinnar. Hætti hann þá við bændavinnu og fór til Halifaxborgar í því skyni, að fá sér þar vinnu sem daglaunamaður og safna fé til fararinnar. Hann kom til borgarinnar vorið 1881, og átti þá aðeins fimmtán dali í peningum. Það ár var vinnuekla mikil þar í borginni, og veitti Hrólfi í fyrstu mjög erfitt að fá nokkuð að starfa, og hefði hann að líkindum orðið brátt að fara aftur út í sveitina til bænda, hefði ekki óvænt atvik komið fyrir, sem dró til þess, að hann varð ökumaður í Halifax og settist þar fyrir fullt og allt.

Í fyrstu hafði Hrólfur hugsað sér að fá fæði og húsnæði, meðan hann dveldi í Halifax, hjá íslenzkri fjölskyldu, sem hann vissi að var nýflutt þangað til borgarinnar, en bæði var þar, að hann hafði aldrei séð þetta fólk og vissi ekki undir hvaða nafni það gekk meðal þarlendra manna, og eins hitt, að hann hafði ekki hugmynd um, í hvaða götu það bjó, og þess vegna var honum ómögulegt að finna það, þrátt fyrir margar tilraunir. Hann varð því að sætta sig við að koma sér fyrir í gistihúsi nokkru, sunnarlega í Vatnsgötu hinni efri, þó að dýrt væri að vera þar fyrir svo félítinn mann sem hann var.

Fyrstu vikuna, sem hann var í Halifax, gekk hann á hverjum degi frá morgni til kvölds um alla borgina til að leita sér atvinnu. En það var til einskis. Hann kom æfinlega jafnnær heim að kvöldi, því að þótt einhversstaðar væri byrjað á nýju verki, voru þar hundrað menn fyrir einn til að bjóða sig fram, og hann varð alltaf útundan.

Það var einn morgun snemma, að Hrólf bar þar að, sem verið var að byrja að reisa stórbyggingu á götuhorni einu ofarlega á hólnum, sem borgin stendur á. Hann bað þar um vinnu, en fékk ekki. Samt beið hann þar nokkra stund á götuhorninu og horfði á verkamennina, sem þegar voru teknir til starfa. Klukkan var nýfarin að ganga átta, aðeins stöku smábúð var opnuð, og það var enn fámennt á götunum, sem nú voru blautar og sleipar, því að það hafði rignt mikið um nóttina. Hrólfur hafði ekki lengi beðið á götuhorninu, þegar hann gætti að því, að unglingsstúlka, fremur fátæklega til fara, kom út úr búð hinum megin á götunni og stefndi yfir um til hans. Hún hafði hvítt sjal yfir sér og hélt á fullri mjólkurkönnu í hendinni, og fór hún mjög hægt og gætilega, svo að hún hrasaði ekki á hinu sleipa, steinlagða stræti. En þegar hún var rétt komin út á miðja götuna, komu tveir ólmir hestar á brunandi ferð fyrir strætishornið og stefndu á hana. Þeir gengu fyrir stórum og þungum vagni, sem var tómur og mannlaus, og drógu taumana. Hestarnir höfðu auðsjáanlega fælzt.

Í sömu andránni kom aldraður maður út úr lítilli búð, þeim megin í strætinu, sem Hrólfur var. Hann hrópaði á stúlkuna og sagði henni að snúa aftur, svo að hún yrði ekki fyrir hestunum. Hún leit við, sá hestana koma og varð hrædd, og ætlaði að snúa aftur hið bráðasta, en af fátinu, sem á hana kom, skruppu henni fætur á hinum sleipu hellum, og datt hún um leið áfram og braut könnuna. Hestarnir voru aðeins örfáa faðma frá, þegar stúlkan datt. Þeir stefndu beint á hana, og allt útlit var fyrir, að þeir myndu troða hana undir fótum á næsta augnabliki og vagninn renna yfir hana. Gamli maðurinn æpti og orgaði og fórnaði höndunum, en það var eins og fætur hans væru límdir við gangstéttina, því að hann stóð alltaf í sömu sporum. Og allir, sem nærstaddir voru, gættu nú allt í einu að hinni miklu hættu, sem stúlkan var stödd í, en það var eins og enginn gæti hreyft sig, eins og allir stæðu á öndinni af ógn og skelfingu.

En rétt í því, að hófar hinna ólmu, trylltu hesta voru í þann veginn að snerta stúlkuna, hljóp maður fram á götuna, náði í aðra hönd hennar og kippti henni úr vegi með svo miklu snarræði, og furðu gegndi. Og þessi maður var Hrólfur Sveinsson. — Hann tók stúlkuna í fang sér, því að hún var nær dauða en lífi af hræðslu, og bar hana til gamla mannsins, sem stóð á gangstéttinni fyrir framan litlu búðina. Hann þóttist vita, að það væri faðir hennar.

Fólkið, sem hafði horft á þetta snarræði Hrólfs, rak nú upp fagnaðaróp mikið og sló hring utan um þau þrjú: stúlkuna, gamla manninn og Hrólf.

„Launaðu nú, Gyðingur!“ sagði einn maðurinn í hópnum, „launaðu nú eins og ærlegur maður, drengilega hjálp!“

En gamli maðurinn svaraði ekki. Hann leiddi dóttur sína inn í búðina og bað Hrólf að koma með sér.

Þegar þau voru komin inn fyrir dyrnar, læsti gamli maðurinn hurðinni, lét dóttur sína setjast á stól, og gekk svo inn fyrir búðarborðið. — Í búðinni var allmikið af gömlum fatnaði og ýmsu glingri, og var því öllu ósmekklega niður raðað.

„Slysalega tókst þetta til fyrir þér, Ester litla, að þú skyldir missa niður mjólkina og brjóta könnuna,“ sagði gamli maðurinn og horfði á dóttur sína. „Við höfum orðið fyrir þrjátíu centa skaða, því að kannan kostaði tuttugu og fimm cents og mjólkin fimm cents. Nú verðum við að komast af með eina mörk af mjólk á dag í næstu tíu daga, í staðinn fyrir heilan pott að undanförnu. Með því eina móti getum við bætt þetta tjón. En farðu nú heim til móður þinnar, þegar þú ert búin að jafna þig ofurlítið. Ég skal koma með nýja könnu og mörk af mjólk um hádegið.“

„En faðir minn,“ sagði Ester í bænarróm, „mundu það, að þessi maður þarna hefur bjargað lífi mínu.“

Og Hrólfur tók nú eftir því, að stúlkan var sérlega fríð sýnum og falleg í vexti, og á að gizka átján vetra gömul. Henni svipaði lítið til gamla mannsins. Hann var stórskorinn í andliti, með innsognar kinnar, lotinn í herðum og óliðlega vaxinn. Á vöngum hans og höku var gisið og ósélegt, svart skegg. Augun voru langt inni í höfðinu, en þau voru lítil, hörð og tindrandi. Á höfði hans var lítil skyggnislaus flauelshúfa, og stóð hárið sítt og lýjulegt út undan henni á alla vegu, nema á enninu, sem var bæði hátt og breitt.

„Þú gjörir alltof mikið úr þessu, Ester litla,“ sagði Gyðingurinn, „þú varst í engri verulegri hættu. Hestarnir hefðu aldrei stigið ofan á þig, þeir hefðu vikið til hliðar. Samt á þessi ungi maður þakkir skilið fyrir að rétta þér hjálparhönd. En ég vona, að hann ætlist ekki til stórra launa, og að hann verði vægur í kröfum við mig, bláfátækan manninn.“

„En faðir minn góður!“ sagði Ester, og augu hennar flutu á tárum. „Faðir minn góður!“

„Já, já, barn!“ sagði faðir hennar, „láttu mig eiga við þennan unga mann og komast að samningum við hann.“

„Þú þarft ekki að komast að neinum samningum við mig,“ sagði Hrólfur, „ég hafi til engra launa unnið, og á ekkert hjá þér.“

„Heyrir þú, Ester litla?“ sagði Gyðingurinn, „hann segist ekkert eiga hjá mér, hann ætlast ekki til launa, hann er sannur mannvinur, heyrir þú það?“ Og það brá gleðibjarma á hið stórskorna, alvarlega andlit hans. „En þú átt gott af mér skilið, ungi maður,“ sagði hann eftir stundarþögn og horfði á Hrólf. „Ég skal ekki gleyma því, að þú hefir gjört mér greiða. Þegar þú þarft að kaupa þér fatnað, þá komdu til mín, og ég skal selja þér hann við góðu verði. Á annan hátt get ég ekki launað þér, því að ég er blásnauður maður.“

„Þó að þú værir stórauðugur og byðir mér gull og silfur, þá tæki ég ekki við því,“ sagði Hrólfur, „því að ég hefi til engra launa unnið.“

„Og tækirðu ekki við gulli og silfri, ef þér byðist það?“ sagði Gyðingurinn og horfði undrandi á Hrólf. „Þú ert annaðhvort Tyrki eða heiðingi, en ekki kristinn maður, því að enginn kristinn maður hafnar gulli og silfri. Kristnir menn fá sig aldrei sadda á þeim dýrmætu málmum, allir teygja þeir fram fingurna eftir gulli, rauðu og glóandi gulli, — og jafnvel sjálfir prestarnir líka. — Nei, þú ert Tyrki eða heiðingi, ungi maður, fyrst þú hafnar gulli og silfri. En hér eru föt, sem ég skal selja þér, þau kosta sjö dali, en ég gaf sex dali fyrir þau, og fyrir sex dali sklatu fá þau. Þetta er verulegt kostaboð, því að fötin eru úr skozku vaðmáli og lítið slitin. Þau eru af ungum manni á þínu reki og munu fara þér vel.“ Og Gyðingurinn tók gráa treyju á borðinu og rétti að Hrólfi.

„Nei, þakka þér fyrir,“ sagði Hrólfur, „ég kaupi ekki fatnað í dag, því að bæði er það, að ég hefi allan þann fatnað, sem ég þarfnast nú í svipinn, og svo er hitt, að ég er næstum peningalaus. Ég er nýkominn til borgarinnar í því skyni að leita mér atvinnu, en ég fæ hvergi neitt að gjöra, og hefi þegar eytt fyrir fæði og húsnæði þeim fáu dölum, sem ég kom með.“

„Áttu hér engan að, sem gæti liðsinnt þér?“ spurði Gyðingurinn.

„Nei, ég þekki hér engan. Ég er Íslendingur, og hefi verið tæp tvö ár í þessu landi, og allan þann tíma hefi ég unnið hjá bændum fyrir mjög lágu kaupi.“

„Svo að þú ert Íslendingur,“ sagði Gyðingurinn. „Það lá að, að þú værir ekki Ameríkumaður, fyrst þú hafnar gulli og silfri. Og þú ert hér einn þíns liðs — útlendingur fjarri fósturjörð þinni? Og þú ert atvinnulaus?“

„Já, og hefi enga von um fá neitt að starfa.“

„Og þú ert alveg peningalaus?“ sagði Gyðingurinn.

„Já, svo má það heita.“

„Ég er líka alveg peningalaus,“ sagði Gyðingurinn raunalega, „en samt er mikill munur á högum okkar, því að þú ert enn ungur og einhleypur, en ég er gamall og hefi fyrir konu og dóttur að sjá. Og þú átt þér föðurland, en ég ekki, því að ég er Gyðingur, — Gyðingurinn gangandi, sem hvergi á höfði sínu að halla, og einskis manns hylli hefir. Ég geng um borgina fimm stundir á hverjum virkum degi, ber varning minn á bakinu, og geng fyrir hvers manns dyr eins og beiningamaður. Ég er hvergi kærkominn gestur. Ég verð að þola skop og glens gárunganna og hroka hinna dramblátu. Menn halda hurðum í hálfa gátt, meðan þeir tala við mig, og hafa sterkar gætur á mér, þangað til ég er aftur kominn út á strætið, eins og ég væri þjófur. Ég verð fyrir hnippingum í mannþrönginni og má aldrei um frjálst höfuð strjúka. Flestir vilja féfletta mig, og allir hafa ímugust á mér, af því að ég er Gyðingur, — Gyðingurinn gangandi.“

„En faðir minn góður,“ sagði Ester, „gætir þú ekki útvegað honum eitthvað að starfa?“

„Hvaða býsn eru að heyra til þín, barn?“ sagði Gyðingurinn. „Gæti ég útvegað þessum Íslending eitthvað að starfa? Hvaða áhrif hefir Gyðingur í þessu landi? Jú, ef ég væri auðugur eins og Rothchild, eða hefði ég völd eins og Beaconsfield lávarður, þá gæti ég liðsinnt þessum unga manni. En ég er bara Gyðingurinn gangandi.“

„Ég ætlast ekki til að þú liðsinnir mér neitt,“ sagði Hrólfur, „og ef þú heldur, að ég ætlist til launa fyrir það, sem ég gjörði áðan úti á strætinu, þá misskilur þú mig herfilega og gjörir mér rangt til. — Verið þið sæl!“ Hann lyfti hattinum og ætlaði út.

Ester stóð nú upp og gekk til fóðurs síns.

„Nei, bíddu ögn við, ungi maður,“ sagði Gyðingurinn, „hurðin er læst, og ég þarf að tala dálítið meira við þig. Þú segist vera að leita þér atvinnu. Hvað kanntu að starfa?“

„Ég hefi ekkert handverk lært,“ sagði Hrólfur, „en ég get unnið algenga vinnu og kann að fara með hesta.“

„Treystirðu þér þá til að keyra fjöruga hesta um stræti borgarinnar?“

„Já, ef hestarnir eru dável tamdir og engir sérlegir gallagripir.“

„En þú ert hér ókunnugur og veizt ekki nöfnin á strætunum,“ sagði Gyðingurinn.

„Já, það er satt, en ég yrði ekki svo lengi að læra að rata um borgina, ef á þyrfti að halda.“

„Jæja, ungi maður, viltu að ég, Gyðingurinn, reyni til að útvega þér eitthvert starf?“

„Já, ég skal vera þér þakklátur fyrir það,“ sagði Hrólfur.

„Komdu þá hingað á morgun, þegar klukkan er fjögur. Hver veit nema ég verði þá búinn að detta ofan á eitthvað handa þér að gjöra. Samt skaltu ekki gjöra þér neinar glæsilegar vonir um það, og fáir þú eitthvað að starfa annars staðar, þá slepptu ekki því tækifæri. — En hvað heitir þú?“

„Hrólfur Sveinsson.“

„Gefðu mér það skrifað á miða, svo að ég muni það.“

Hrólfur skrifaði nú nafn sitt á blað og rétti honum. Gyðingurinn stakk blaðinu í vestivasa sinn, án þess að líta á það, og opnaði dyrnar á búðinni. Því næst kvaddi Hrólfur þau og gekk út. En þegar hann var kominn út fyrir dyrnar, kallaði Gyðingurinn á eftir honum:

„Veiztu, hvað ég heiti?“ sagði hann.

„Nei,“ sagði Hrólfur.

„Ég heiti Goldenstein, — Sebúlon Goldenstein.“

Hrólfi kom ekki til hugar að treysta því, að Gyðingur þessi gæti útvegað honum atvinnu, — allra sízt þægilega og vel launaða atvinnu. Hann hafði aldrei heyrt öðruvísi talað um nútíðar Gyðinga en sem prangara, nirfla, og yfirleitt viðsjárverða menn, — menn, sem kristið fólk vildi sem minnst eiga saman við að sælda og hafði ímugust á. En þetta var í fyrsta sinni, sem Hrólfur hafði séð Gyðinga, og honum þótti stúlkan fríð og góðleg, og gamli maðurinn ekki neitt illmannlegur, — jafnvel greindarlegur, þó að hann væri næsta stórskorinn í andliti og óliðlegur í vexti. Samt fannst honum hann ekki geta borið neitt traust til þeirra, — fannst þau hljóta að vera verur á lægra stigi en hann sjálfur, — og var feginn að sleppa frá þeim, því að hann hélt að það væri allt rétt og satt, sem hann hafði heyrt um Gyðinga, og að þeir væru allir með sama markinu brenndir.

Svo leið þessi dagur að kvöldi, og Hrólfur fékk ekkert að starfa. Og daginn eftir, þegar klukkan var fjögur, hafði hann ekki minnstu von um vinnu. Honum varð þá reikað að búð Gyðingsins. Búðin var opin, og sá hann að Gyðingurinn var þar ekki inni. En öldruð kona sat þar á stól og var að sauma. Hrólfur hætti nú við að ganga inn í búðina, þegar hann sá, að Gyðingurinn kom þar sunnan götuna og fór mjög hægt.

Gyðingurinn bar nú dálítla tösku á bakinu og lítinn svartan kistil í fyrir. Hann hafði litlu skyggnislausu flauelshúfuna á höfðinu, eins og daginn fyrir, var í nokkuð síðri, svartri léreftstreyju, sem flaksaðist frá honum, og í hvítu vesti, en buxurnar voru úr bláu klæði og höfðu auðsjáanlega í fyrstu verið sniðnar á miklu stærri mann en hann var. Þessi búningur gjörði hann mjög sérkennilegan og frábrugðin öðrum mönnum, og hlaut að draga athyli fólks að honum, þegar hann gekk um strætin. — Hann kom fljótt auga á Hrólf, kastaði á hann kveðju og brosti einkennilega.

„Nokkuð að gjöra enn þá?“ sagði hann.

„Ekkert enn,“ sagði Hrólfur.

„Komdu þá með mér inn í búðina.“

Þegar þeir voru komnir inn í búðina, lét Gyðingurinn aftur hurðina, lagði frá sér töskuna og kassann og bað Hrólf að setjast.

„Ég hefi verið lengur í burtu en ég ætlaði,“ sagði Gyðingurinn blíðlega við gömlu konuna, „ég veit, að þér hefir verið farið að leiðast, því að ég lofaði að vera kominn heim aftur klukkan þrjú, en það er margt, sem tefur gamlan mann, eins og mig. — Þú mátt nú fara, Rakel.“

„En hvað á ég að segja henni Ester?“ sagði konan.

„Segðu henni að draumurinn hennar rætist.“

Konan leit sem snöggvast til Hrólfs, og lýsti augnaráð hennar viðkvæmni og blíðu. Svo opnaði hún bakdyrnar á búðinni og gekk út. — Þó að hún væri fremur fátæklega til fara, þá bar hún það með sér, að hún hefði einhvern tíma átt góða daga og verið fríð og blómleg á yngri árum. Hún var enn fyrirmannleg í framgöngu og svipurinn hreinn og bjartur.

„Og þú hefir enn enga von um vinnu?“ sagði Gyðingurinn, þegar konan var farin.

„Alls enga,“ sagði Hrólfur.

„Og hefirðu reynt allt, sem þú hefir getað?“

„Já, ég hefi gengið um borgina frá morgni til kvölds í næstum tvær vikur, og alls staðar beðið um vinnu, en fengið afsvar alls staðar.“

„Þarna eru þeir kristnu vinnuveitendur lifandi komnir!“ sagði Gyðingurinn og hristi höfuðið, „þeir veita ekki atvinnu, nema þegar þeir geta ekki hjá því komizt, — ekki nema þeir sjái sér stóran ávinning í því. Og þó að prestarnir þeirra hafi kófsveittir prédikað kærleikann á stólnum árið út og árið inn, í meira en 18 aldir, þá er mannúðin hjá þeim enn eins og vatnsbóla, sem hjaðnar, þegar á hana er blásið. Nei, treystu heldur á vatnsbóluna en mannúð og kærleika kristinna vinnuveitenda. — En látum okkur nú sjá, hvað ég, — Gyðingurinn, — get gjört fyrir þig.“

Og Gyðingurinn settist á kassa, sem stóð þar í einu horninu, og horfði um stund þegjandi á Hrólf.

„Það eru til ótal atvinnuvegir í þessu landi,“ sagði Gyðingurinn, „og ungur og hraustur maður, eins og þú, ætti að geta orðið hér vellauðugur á fám árum.“

Hrólfur brosti og hristi höfuðið ofurlítið.

„Og það bezta, sem þú gætir tekið fyrir, er það, að gjörast ökumaður hér í borginni, fyrstu þú á annað borð kannt að fara með hesta. En þú þarft að eiga hestana sjálfur, — tvo góða hesta, til að byrja með, og fallegan, luktan vagn. Ökumenn fá alltaf nóg að gjöra, og þeim er jafnan vel borgað.“

„En vandræðin eru, að ég get ekki keypt hesta og vagn, vegna þess að ég er alveg peningalaus,“ sagði Hrólfur.

„Já,“ sagði Gyðingurinn, „þú þarft endilega að hafa peninga til að geta fest kaup á tveimur góðum hestum og vagni, — að minnsta kosti frá hundrað til hundrað og fimmtíu dali, — hitt yrði þér lánað. Jú, endilega verðurðu að hafa peninga til að byrja með.“

„Hvar á ég að fá þá peninga?“ sagði Hrólfur. „Ég á tæplega þrjá dali í buddunni, og fæ hvergi neitt að starfa.“

„Já, hvar áttu að fá hundrað eða hundrað og fimmtíu dali?“ sagði Gyðingurinn og neri saman lófunum. „Já, hvar og hvernig áttu að fá þá? Það er spurning, sem ég hefi verið að velta fyrir mér í allan dag. Auðvitað er hægt að fá þá með ýmsu móti. Já, ótal vegir eru til þess, en misjafnlega auðveldir samt. Maður þarf bara að hugsa og útreikna fljótfarnasta og auðveldasta veginn, og . . . “

„Heiðarlegasta veginn,“ bætti Hrólfur við.

„Jú, sjálfsagt heiðarlegan veg,“ sagði Gyðingurinn og brosti, „um annað er ekki að tala en það, sem í alla staði er heiðarlegt.“

„Hefir þér þá hugsast nokkurt ráð til þess, að ég geti á heiðarlegan hátt náð saman hundrað dölum á fám dögum?“

„Já, hugsast hefir mér ráð til þess,“ sagði Gyðingurinn.

„Og hvernig er það?“

„Áður en ég svara, vil ég liggja fyrir þig eina stutta spurningu, og hún er þessi: Ertu fljótur á fæti og úthaldsgóður göngumaður?“

Hrólfur varð alveg hissa á þessari spurningu, og horfði agndofa á Gyðinginn. Hvernig í ósköpunum gat það komið þessu máli við, hvort hann var góður göngumaður eða ekki?

„Það er mikið undir því komið, hvort þú ert úthaldsgóður göngumaður,“ sagði Gyðingurinn, þegar hann sá undrunarsvipinn á Hrólfi. „Öll þín tímanlega velferð getur verið undir því komin.“

Hrólfur varð enn meira hissa.

„Ég veit sjálfur ekki, hversu úthaldsgóður göngumaður ég er,“ sagði hann loksins, „því að það hefir adrei reynt á það.“

„Hefirðu þá aldrei gengið frá tuttugu til þrjátíu mílur enskar, án hvíldar?“

„Jú, oft gjörði ég það á Íslandi, og stundum um vegleysur.“

„Og tókstu það nærri þér? Varstu fljótt uppgefinn?“

„Stundum varð ég mjög þreyttur. En maður átti göngu lagi að venjast á Íslandi.“

„Mig grunaði það,“ sagði Gyðingurinn, og það hýrnaði yfir honum. „Mig grunaði það, að þú hefðir vanist göngulagi á Íslandi. Og þú ert eflaust þolbetri göngumaður en hér gjörist almennt. Þú átt meiri krafta og hæfileika en þú hefir sjálfur hugmynd um. Gamla hjóstruga Ísland hefir búið þig út með gott veganesti, sem þú hefir aldrei notað, síðan þú komst til þessa lands, — það hefir gefið þér dýrmætan fjársjóð, sem þú hefir aldrei kunnað að meta. En þessi huldu öfl vil ég nú vekja hjá þér, þetta veganesti og þenna fjársjóð verðurðu nú að nota, í hvert sinn og tækifæri gefst. Og nú vill svo vel til, að tækifærið býðst, einmitt þegar þér liggur sem mest á.“

„Ég skil þig ekki almennilega,“ sagði Hrólfur.

„Þá skal ég útskýra þetta betur fyrir þér,“ sagði Gyðingurinn. „Þannig stendur á, að innan hálfs mánaðar verður hér háð kapphlaup, og verða verðlaunin veitt þeim þremur mönnum, sem fljótastir verða. Vegalengdin er allmikill, — rúmar tuttugu og sex mílur enskar, — en til mikils er að vinna, því að fyrstu verðlaunin eru tvö hundruð dalir, hin næstu hundrað og fimmtíu dalir, og hundrað dalir hin lægstu. Allir þeir, sem þreyta kapphlaup þetta, sem kennt er við Maraþon, verða að vera komnir yfir tvítugsaldur og fæddir og uppaldir í Norðurálfunni, en ekki mega þar reyna sig fleiri en tveir menn af hverjum þjóðflokki. — Nú hefir mér dottið í hug, að þarna væri tækifæri fyrir þig til þess að vinna þér fé og frama. Að minnsta kosti er litlu tapað, þó að þú gefir þig fram og reynir að ná lægstu verðlaununum. Hundrað dalir eru mikil upphæð, sem gæti, ef vel væri á haldið, rutt þér braut til velmegunar og ef til vill auðlegðar. — En auðvitað verður sérhver sá, sem þreytir þetta kapphlaup, að borga tíu dali fyrirfram til að fá að reyna sig. Þessa dali skal ég nú borga fyrir þig, þó að ég fátækur sé. En þú verður að borga mér þá síðar, hvort sem þú vinnur eða tapar í kapphlaupinu.“

„En mundi ég fá að reyna mig í þessu kapphlaupi, þar sem ég er hér öllum ókunnugur?“

„Engin hætta er á öðru,“ sagði Gyðingurinn, „því að þú ert eini Íslendingurinn, sem mun gefa sig fram í þetta sinn, og svo hefirðu öll þau skilyrði, sem útheimtist til þess. Láttu mig sjá um það. En viltu reyna þetta?“

Hrólfur var tregur til að gefa kost á sér, því að honum fannst hann ekki vera maður til þess að þreyta kapphlaup við menn, sem að öllum líkindum voru afbragðs íþróttamenn, valdir úr mörgum þúsundum, og þaulæfðir. En að lokum lét hann tilleiðast, því að Gyðingurinn sótti þetta mál fast, og hét að styðja hann og styrkja eins og framast væri unnt. Og það gjörði hann líka trúlega. Hann kom því til leiðar daginn eftir, að Hrólfur var tekinn í tölu þeirra, sem áttu að reyna kapphlaupið, borgaði strax aðgönguféð, sem heimtað var, útvegaði honum hentugan klæðnað og skó, borgaði fæði hans fram að þeim tíma, sem kapphlaupið átti fram að fara, og lét hann iðka hlaup á hverjum degi.

„En alla þessa fyrirhöfn, og allan þennan kostnað, verður þú að borga mér síðar meir,“ sagði Gyðingurinn við Hrólf oft og mörgum sinnum. Það var eins og hann vildi, að Hrólfur hefði ljósa hugmynd um það, framar öllu öðru, eins og öll hans velferð væri undir því komin, að það gleymdist ekki.

Sjálfur sá Gyðingurinn um æfingar þær, sem Hrólfur hafði daglega. Hann lét Hrólf fara á hverjum degi um tíu mílur enskar norður fyrir borgina og hlaupa báðar leiðir, en sjálfur ók hann í tvíhjóluðum léttivagni, og sagðist hann verða að borga daglega tvo dali fyrir lánið. Hann vildi ekki, að Hrólfur héldi til í gistihúsinu, sem hann hafði haldið til í, heldur kom hann honum fyrir hjá gömlum hjónum, af Gyðingaættum, sem áttu heima í útjaðri borgarinnar. — Ýmsar lífsreglur lagði hann Hrólfi, meðan á þessu stóð, þar á meðal var það, að Hrólfur varð að sofa í hörðu rúmi, baða sig í ísköldu vatni á hverjum morgni, borða mestmegnis egg, sauðakjöt og rúgbrauð, drekka aldrei kaffi né tevatn, og neyta aldrei víns né tóbaks, en vatnsblandaða mjólk mátti hann drekka og eins límonaði.

Gyðingurinn var alltaf ræðinn þessa daga, og Hrólfur fann brátt, að hann var vel hygginn og fróður um margt, en gjörði mjög lítið úr sjálfum sér. Kvaðst hann vera aumari en Job og snauðari en Lazarus, og harmaði það mjög, hvað Gyðingar hefðu verið hraktir og hrjáðir af kristnum mönnum um margar aldir.

„Með enga þjóð hefur verið farið eins hörmulega sem okkur Gyðingana,“ sagði hann einu sinni, „og samt eigum við svo merkar og göfugar bókmenntir frá fornöldum, að öll Norðurálfan og Vesturheimur hafa tekið þær langt fram yfir bókmenntir annarra þjóða, og byggt trúarbrögð sín á þeim. Við höfum aldrei verið látnir njóta þess, að þessar frægu og háleitu bókmenntir urðu til hjá okkur Gyðingum, heldur þvert á móti hefur þeim verið beitt sem vopni gegn okkur í meira en átján aldir. Við höfum í átján aldir orðið að líða fyrir illverk fárra manna. — Grikkir dæmdu Sókrates til lífláts, en afkomendur þeirra hafa ekki verið látnir gjalda þess, af því að þeir gáfu heiminum rit Hómers, Æskýlosar og Sofoklesar. Rómverjar myrtu Cæsar og brenndur og krossfestu kristna menn á dögum Nerós og Caligúlu, en enginn erfir það við þá nú á dögum, vegna þeirra Virgilíusar, Horatíusar og Cicerós. Á miðöldunum eyddu norrænir víkingar byggðum manna, brenndu kirkjur og myrtu saklaust fólk, en þeim hefur verið fyrirgefið það, vegna þess að afkomendur þeirra rituðu Eddurnar og fornsögur Norðurlanda. En okkar bókmenntir, sem öllum bókmenntum eru háleitari í augum kristinna þjóða, hafa orðið okkur til falls. Aldrei nokkurn tíma höfum við verið látnir njóta Mósesar og spámannanna.“

Þannig talaði hann oft við Hrólf þessa daga. En aldrei bauð hann honum heim til sín og enn vissi Hrólfur ekki, hvar hann átti heima. Gamla konan var á hverjum degi í búðinni, en Ester sást þar aldrei.

Seint í júnímánuði átti að þreyta þetta mikla og einkennilega kapphlaup. Hinn tiltekni dagur rann upp fagur og hreinn, og margar þúsundir manna biðu úrslitanna með mikilli óþreyju. Hver og einn óskaði og vonaði, að sinn samlandi bæri sigur úr býtum, því að hér átti að sýna, hver af þjóðum Norðurálfunnar væri þrautseigust og þolnust á skeiðvellinum.

Kapphlaupamennirnir voru í fyrstu alls tuttugu og einn, af þrettán þjóðflokkum Norðurálfunnar. Þeir höfðu verið fluttir daginn áður til smáþorps nokkurs, sem er rúmar tuttugu og sex mílur enskar fyrir norðan Halifax. Frá þessu þorpi áttu þeir að hlaupa í einum spretti til borgarinnar. Og þeir þrír, sem fyrstir yrðu til að renna skeiðið, áttu að fá verðlaun, svo framt að það tæki þá ekki lengur en fjórar klukkustundir. — Vegurinn var fremur torsóttur, að undan skildum fimm síðustu mílunum; hann var með köflum krókóttur og lá víða upp og ofan brattar brekkur, í gegnum skógarbelti, yfir ár og læki, yfir hóla og lautir. Á leiðinni voru mörg bændabýli og smáþorp, og alltaf urðu húsin þéttari meðfram veginum, eftir því sem nær dró borginni.

Á meðal göngugarpanna voru tveir menn, sem líklegastir þóttu til að vinna hærri verðlaunin. Annar þeirra var franskur maður, Leblanc að nafni, ungur, þreklega vaxinn og fríður sýnum. Hann hafði þrisvar þreytt kapphlaup í París á Frakklandi og hlotið verðlaun í hvert skiptið. Hinn var írskur og hét Flanigan, meðalmaður á hæð, þéttur um herðar og kraftalegur, rauðbirkinn og harðgjör að sjá. Hann var tæplega þrítugur að aldri, en hafði víða farið og oft þreytt kapphlaup og nokkrum sinnum hlotið hæstu verðlaun. Margir héldur, að hann mundi verða hlutskarpastur í þessu kapphlaupi, og Leblanc verða næstur honum. En aftur voru deildari skoðanir um hver hljóta mundi þriðju verðlaunin. Sumir spáðu, að það yrði skozkur maður, sem hét Campbell, á að gizka tuttugu og fimm ára gamall, hár og grannur og framúrskarandi einbeittlegur á svip, en að mestu óreyndur í þessari íþrótt.

Fyrst framan af virtist enginn taka eftir Hrólfi. En fáum stundum áður en kapphlaupið byrjaði, fóru sumir að veita honum ofurlitla eftirtekt, því að hann þótti nokkuð einkennilegur. Bæði var það, að hann dró sig alltaf út úr hópnum, meðan ekki var lagt af stað, og talaði lítið við aðra en Gyðinginn, sem farið hafði með honum norður til þorpsins kvöldið áður, og svo var hitt, að búningur hans, stuttbuxurnar og ermalausa skyrtan, var fagurblár, og á brjóstinu bar hann hvíta léreftsræmu, og stóð á henni með bláum skrifuðum stöfum orðið: „Icelander“ (Íslendingur). En allir hinir kapphlaupamennirnir voru í ljósleitum búningi, og bar hver þeirra á brjósti sér dálítið flagg, sem sýndi hverrar þjóðar maður hann var. Hrólfur vildi ekki bera danska flaggið, af því að hann vildi vinna eða tapa sem Íslendingur, en hann vissi, að íslenzka flaggið (hvítur fálki á bláum grunni) var enn ekki búið að ná viðurkenningu hjá öðrum þjóðum, og því gagnslaust að bera það hér. — Gyðingurinn hafði ráðið því, hvernig búningur hans skyldi vera.

„Nafnið ‚Icelander‘ auðkennir þig betur en nokkurt flagg mundi gjöra,“ sagði Gyðingurinn, „og blái liturinn á búning þínum er góður, því að blái liturinn örvar, en hvíti liturinn þreytir, og rauði liturinn hefir deyfandi áhrif á allt, nema nautgripi og vitfirringa.“

Þegar menn komust að því, að Hrólfur var Íslendingur, var farið að veita honum ofurlitla eftirtekt. En engum, nema Gyðingnum, datt til hugar, að hann mundi endast að hlaupa tuttugu og sex mílur í einum spretti, og það í brenanndi sólarhita, hvað þá heldur að hann mundi ná verðlaunum. Og jafnvel sumir kenndu í brjósti um hann fyrir að vera svo fávís að gefa sig í aðra eins eldraun.

„Heldurðu að það sé til nokkurs fyrir þig að reyna þetta?“ sagði Leblanc hinn franski við Hrólf nokkru áður en byrjað var.

„Ég býst við, að það verði til lítils,“ sagði Hrólfur, enda hafði hann litla von um að vinna.

„Það er skömm að því, að honum skuli hafa verið komið til þess,“ sagði Englendingur, sem stóð þar nærri. „Og hann hefir engan haft til að æfa sig, nema eldgamlan Gyðing, sem ekkert skyn ber á slíkar æfingar. Það er skömm að því, segi ég, að fara svona með grænan útlending!“

„Látum þennan útlending vera,“ sagði Flanigan, írski göngugarpurinn. „Hann á tvo laglega fótleggi og hefir fullan rétt til að reyna þá. Hver veit, hvað hann kann að geta pjakkað með þeim?“

„Já, en það er skömm að því, að enginn, sem vit hefir á, skuli hafa sýnt honum grundvallarreglurnar í almennu kapphlaupi. Það er hrein og bein skömm að því. Hver veit, hvað hann hefði annars getað?“

„Mér sýnist þessi Íslendingur alveg eins líklegur til að verða fyrstur til borgarinnar sem nokkur annar í þessum hóp,“ sagði herra Campbell hinn skozki. Hann hafði um stund horft á Hrólf og virt hann fyrir sér með mikilli gaumgæfni. „Mín spá er sú, að einhverjum okkar þyki hann vera nógu vel að sér í íþróttinni áður en lýkur.“

Leblanc hló.

„En það er skömm að því, þrátt fyrir allt,“ sagði Englendingurinn og gekk snúðugt í burtu.

„Vertu öruggur, Íslendingur, hvað sem á gengur,“ sagði herra Campbell og brosti, „og taktu í dag á öllu, sem þú átt til, því að hér er enginn annars bróðir.“

Hrólfur leit framan í hann, og sá að hann átti þar vin, sem herra Campbell var. Og eftir það var hann vonbetri, því að hingað til hafði hann verið hálfkvíðinn og talið sér ósigurinn vísan, þrátt fyrir fortölur Gyðingsins, sem alltaf reyndi að fullvissa hann um, að hann ynni þriðju verðlaunin.

Hálfri stundu áður en lagt var af stað, skoðaði Gyðingurinn Hrólf í krók og kring, lagaði skyrtuna á honum, gætti að því, hvort buxurnar væru vel rúmar um mittið og mjaðmirnar, hvort skórnir væru mátulega reimaðir og þrengdu hvergi um of að fótunum, bar smyrsl á kálfana á honum og hnjáliðina, sem voru berir, því að buxurnar náðu tæplega ofan á hnén, og sokkarnir aðeins upp á öklaliðina. Hann bar líka smyrsl á handleggina og axlaliðina, af því að skyrtan var ermalaus og hálsmálið vítt, svo að hálsinn var ber, og eins efri hluti bringunnar.

„Þessi smyrsl halda liðamótunum liðugum og mýkja vöðvana,“ sagði Gyðingurinn. „Og eins verja þau þig fyrir sólbrúna. En smyrslin þau arna kosta peninga, drengur minn. Allt kostar það ærna peninga, sem verða að borgast á sínum tíma.“

Svo fékk hann Hrólfi tvö lítil, sívöl glös.

„Á þessum glösum skaltu halda sínu í hvorri hendi,“ sagði hann, „það er léttara, eða viðkunnanlegra, að kreppa fingurna utan um eitthvað, þegar maður er á göngu. Glös þessi eru ekki brothætt, og þau eru sívöl og létt og þyngja ekki. Í þeim er tært uppsprettuvatn og nokkrir dropar af sítrónusafa. Þú skalt því dreypa á glösunum og væta varirnar við og við, þegar þú ferð að verða þyrstur, og varir þínar taka að skrælna. Og þó að lítið sé í glösunum, geturðu samt treint þér það lengi, sem í þeim er, ef þú aðeins vætir varirnar og tunguna í hvert sinn. Með öðrum orðum: dreyptu á oft og lítið í senn.“

Hann bað Hrólf að hlaupa ekki mjög hratt í fyrstu, og hlaupa aldrei eins hratt og hann gæti, fyrr en undir það síðasta, og umfram allt, að gefast aldrei upp, nema aldrei staðar, lina aldrei á sprettinum, fyrr en hann væri kominn alla leið.

„Þú vinnur,“ sagði Gyðingurinn að síðustu. „Þú vinnur þriðju verðlaun, eins sannarlega og ég er Gyðingurinn Sebúlon Goldenstein. Í kvöld áttu hundrað dali í vasanum. Hafðu það í huganum alla leiðina. Hundrað dalir! Það er mikið fé. Í dag byrjar þú þinn auðnuferil. Þú verður gæfumaður!“

Hrólfur lofaði að fylgja ráðum hans og bregða ekki út af í neinu, en kvaðst þó efa það, að sér tækist að vinna verðlaun í þessu kapphlaupi.

Gyðingurinn tók nú við fötum þeim, sem Hrólfur hafði verið í norður til þorpsins. Steig hann því næst upp í léttivagn sinn og hélt af stað, og gat þess um leið, að Hrólfur mundi verða var við sig af og til á leiðinni. Hann ætlaði að fara á undan og bíða í þorpi einu, sem var um tíu mílur í burtu. En leið kapphlaupamannanna lá í gegnum það þorp.

Nokkru áður en kapphlaupið byrjaði vildi það slys til, að Englendingurinn, herra Smith, sem áður er nefndur, rasaði í stiga í hótelinu, sem hann hafði haldið til í, og meiddist hann í hægra fæti. Og þó að meiðslið væri ekki mikið, var það nóg til þess, að ómögulegt var að hann gæti tekið þátt í kapphlaupinu, og þótti öllum það illa farið, því að hann var áreiðanlega einn með þeim allra frískustu í þessum hóp og drengur hinn bezti, og þar að auki eini Englendingurinn, sem ætlaði að reyna sig þann dag. Honum þótti mjög fyrir því, að svona tókst til, og hefði að líkindum lagt af stað, þrátt fyrir þetta slys, ef vinir hans hefðu ekki aftrað honum frá því, eins og rétt var, því að töluverðar þroti var í fætinum um öklann. Hann sat því eftir og þótti mikið um það, eins og vonlegt var.

Og nú voru þeir því aðeins tuttugu, mennirnir, sem áttu að þreyta þetta kapphlaup.

Fimm mínútum áður en klukkan var tvö eftir hádegið, var mönnunum raðað í tvær fylkingar, kippkorn fyrir sunnan þorpið. Að baki þeim voru átta ríðandi menn, sem áttu að fylgja þeim alla leið og sjá um, að öllum reglum væri hlýtt. Og þar fyrir aftan voru nokkrir ökumenn, með hesta og léttivagna, sem áttu að liðsinna þeim, sem kynnu að gefast upp á leiðinni fyrir þreytu sakir eða annarra óhappa.

Hrólfur var í miðri aftari fylkingunni. Það var dálítill óstyrkur á taugum hans í fyrstu, á meðan hann stóð þar hreyfingarlaus. En sá óstyrkur hvarf von bráðara.

Þegar klukkan var tvö, gekk aldraður maður fram fyrir hópinn og las upphátt og snjallt reglugjörð þá, sem snerti kapphlaupið. Að því búnu var skotið af skammbyssu, og í sama vetfangi þeystust þessir tuttugu fóthvötu menn fram á veginn í áttina til borgarinnar.

Kapphlaupið var byrjað en ekki endað.

Fyrstu fimm mílurnar voru fljótfarnar, því að mennirnir voru enn óþreyttir og sá hluti leiðarinnar tiltölulega sléttur og greiður yfirferðar. En aftur á móti var sólarhitinn brennandi, ekkert ský á lofti, ekki minnsti vindblær, og hvergi bar skugga á veginn, þó að hann lægi víða í gegnum breið og þykk skógarbelti, því að sólin var enn svo hátt á lofti.

Hitinn var átakanlegastur fyrir Hrólf, því að hann var honum lítt vanur. Hann var búinn að vera tæp 2 ár í landinu. Hann stóð því verr að vígi en keppinautar hans, sem allir voru fæddir og uppaldir í þeim löndum, þar sem hitinn er meiri en á Íslandi. Og sumir þeirra höfðu dvalið um hríð bæði í Indía og í Ástralíu. Enda fann Hrólfur það þegar í byrjun, að hann mundi örmagnast á leiðinni, ef ekki kæmi vindblær, eða ský drægi fyrir sól.

Við enda fimmtu mílunnar var ítalskur maður fremstur og hljóp léttilega. Kippkorn á eftir honum var Lebanc [sic] hinn franski, Flanigan (Írlendingurinn) var hinn þriðji í röðinni, og Campbell sá fimmti. Á milli hans og Flanigans var stórvaxinn Svíi, sem að sönnu hljóp vel og hvatlega, en var auðsjáanlega alltof þungur maður til að endast til lengdar á svona hröðu hlaupi. Á eftir Campbell komu hinir í smáhópum, — tveir og þrír saman, — og hlupu hlið við hlið, eða hver á eftir öðrum. En Hrólfur var aftastur, og var fullur fjórðungur mílu í milli hans og þess, sem fremstur var. Hann vildi ekki strax í byrjun hlaupa eins hratt og hann gat, — hann fylgdi í því sem öðru ráðum Gyðingsins, — og að líkindum hafa hinir ekki heldur farið eins geyst af stað og þeir gátu, en samt fóru þeir svo hratt, að Hrólfur þóttist verða að hafa sig næstum allan við, til þess að vera ekki lengra en sem svaraði faðms lengd á eftir nítjánda manninum í röðinni.

Á sjöttu mílunni fann Hrólfur til verkjar undir vinstri síðunni, og hélt hann, að þá væri þegar úti um sig. En litlu síðar svitnaði hans töluvert, og um leið hvarf verkurinn algjörlega. Nokkru síðar hljóp hann um stund samsíða ungum Svisslending. En Svisslendingurinn komst aftur fram fyrir hann og tvo þá næstu, svo að Hrólfur varð enn sá aftasti. — Það var á síðari hluta sjöundu mílunnar.

Á níundu mílunni hrasaði maðurinn, sem var næstur á undan honum. Um leið komst Hrólfur fram fyrir hann en varð aftur sá aftasti eftir fáar mínútur. Það var eins og allir hefðu komið sér saman um það, að láta hann alltaf vera aftastan.

Á tíundu mílunni var farið í gegnum þorpið, þar sem Gyðingurinn beið. Þar var fyrir fjöldi fólks, og stóðu menn og konur í þéttum röðum báðum megin við veginn, og margir hrópuðu og kölluðu og töluðu hughreystingarorðum til ýmissa af kapphlaupamönnunum, einkum til þeirra Lebanc [sic], Flanigans og Campbells.

„Hertu þig, Lebanc! [sic]“ sögðu nokkrir.

„Þú kemst bráðum á undan, Campbell minn góður!“ sögðu margir, því að þar var fjöldi af Skotum.

„Mundu eftir gamla Írlandi, Flanigan!“ hrópuðu enn aðrir. „Þú ert maðurinn! Þú ert sannur Íri! Húrra! Þrefalt húrra fyrir gamla Írlandi!“

„Húrra fyrir England!“

„Húrra fyrir Skotland!“

„Húrra fyrir Þýzkaland!“

„Húrra fyrir Frakkland!“

„Húrra, húrra, húrra!“ var hrópað úr öllum áttum. Allir hrópuðu húrra, nema Gyðingurinn. Fyrir flestum löndum Norðurálfunnar var hrópað þrefalt húrra, nema Íslandi. Það var enginn, sem óskaði syni þess frægðar og frama, nema Gyðingurinn, en hann lét það ekki í ljósi. Það var enginn, sem talaði til Hrólfs uppörvunarorðum, nema þessi gamli Gyðingur, en hann lét engan heyra þau orð nema Hrólf.

„Þú kemst bráðum fram fyrir þá,“ sagði Gyðingurinn við Hrólf og hljóp nokkur skref við hlið hans. „Flestir hinna gefast upp innan skamms. Þeir hafa ekki kunnað sér hóf, — fóru alltof geyst af stað. Farðu aldrei hraðara en þetta, fyrr en allra síðast, ef þú mátt þá til og hefir krafta til þess. Haltu höfðinu ögn hærra, og mundu það að anda aldrei um munninn, heldur eingöngu um nefið. Krepptu handleggina dálítið meira, og haltu þeim ekki alveg svona langt frá síðunum. — Já, svona. — Þú vinnur, drengur minn, þú vinnur þriðju verðlaunin!“

Að því mæltu hljóp Gyðingurinn aftur inn í mannþröngina.

Enn var Ítalinn á undan, Leblanc næstur honum, Flanigan þar næstur, Svíin sá fjórði og Campbell fimmti maðurinn í röðinni. En Hrólfur var aftastur eins og áður, og nú var þriðjungur mílu í milli hans og Ítalans. Svisslendingurinn var óðum að herða sig, og Norðmaður, sem áður var með þeim öftustu, var nú kominn á hælana á Campbell og sótti fast fram. — Enginn var orðinn mjög þreyttur enn, svo að sjáanlegt væri, en af mörgum rann og bogaði svitinn, og margir hertu sig óþarflega mikið, á meðan þeir voru að fara í gegnum þorpið. Hróp og hugreystingarorð fólksins verkaði á marga eins og áfengur drykkur, og lét þá í svipinn taka á öllu því, sem þeir höfðu til, lét þá gleyma því, að þeir áttu eftir það erfiðasta af skeiðinu. Þess vegna gáfust sumir upp fyrr en ella.

„Hver er þessi í bláu fötunum, sem aftastur er?“ sagði einn af þorpsbúunum, „og hvað er þetta, sem skrifað stendur á brjóstinu á honum?“

„Ég veit það ekki,“ sagði annar, „en það verðist vera orð, sem byrjar á ís. Annaðhvort er þessi maður Íslendingur, eða þá ís-sali, — maður, sem selur ís, en hvortveggja er þó næsta ólíklegt.“

„Hann gefst bráðum upp, þessi þarna á bláu buxunum,“ sagði stór og illúðlegur maður í mannþrönginni. Hann var gamall hestaprangari frá Trúró.

„Hver gefst bráðum upp?“ sagði Gyðingurinn, sem stóð þar skammt frá og þekkti prangarann.

„Nú, mannræfillinn, sem aftastur er,“ sagði hestakaupmaðurinn. „Hann kann ekki að hlaupa.“

„Heldurðu að hann gefist bráðum upp?“

„Já, ég skal veðja hundrað dölum á móti tíu, að hann nær ekki neinum af verðlaununum í þessu kapphlaupi,“ sagði hestakaupmaðurinn þóttalega.

„Ég skal leggja fram þessa tíu dali á móti þínum hundrað,“ sagði Gyðingurinn og tók tíu-dala seðil úr vasa sínum.

„Vel og gott!“ sagði kaupmaðurinn, „ég stend við orð mín. Við skulum strax fela úrsmiðnum þarna peningana til geymslu. En þú sérð aldrei þenna tíu-dala seðil þinn aftur!“

„Ég hefi þá einhvern tíma áður tapað öðru eins,“ sagði Gyðingurinn.

Þegar þeir voru búnir að slá þessu föstu, og úrsmiður þorpsins hafði tekið við fénu til geymslu, steig Gyðingurinn upp í vagn sinn og ók til næsta þorps, sem var á leið kapphlaupamannanna, en fór styttri leið en þeir.

Og kapphlaupamennirnir héldu áfram viðstöðulaust.

Á elleftu mílunni dróst Hrólfur lengra aftur úr en áður, og kom það til af því, að flestir hinna höfðu greikkað sporið, meðan þeir fóru í gegnum þorpið, en Hrólfur ekki. — Í byrjun tólftu mílunnar fóru að koma brekkur hvað eftir annað, og sumar allbrattar, því að leiðin lá nú um land, sem var mjög hólótt. Og nú fór Hrólfur brátt að draga þá uppi, sem aftastir voru, þó að hann færi ekki hraðara en áður.

Á þrettándu mílunni voru fimm af keppinautum hans orðnir spölkorn á eftir honum, og hafði hann komizt fram hjá þeim öllum í fyrstu brekkunum. Og hann fór nú brátt að taka eftir því, að honum veitti léttara en flestum hinna að hlaupa upp brekkurnar. — Á fjórtándu mílunni var alltaf stöðugt að smástyttast milli hans og hinna fremstu, og fleiri og fleiri að verða á eftir honum.

Við enda fimmtándu mílunnar var sú breyting komin á að Leblanc var kominn á undan, en Flanigan næstur á eftir honum, og Campbell sá þriðji í röðinni, og hlupu þeir allir rösklega og léttilega eins og þeir væru rétt að byrja. Norðmaðurinn var enn á hælunum á Campbell, og Svíinn fáa faðma á eftir. En Ítalinn var dottinn úr sögunni. Hann hafði farið of geyst í fyrstu, fengið blóðnasir og orðið að gefast upp.

Hrólfur hljóp alltaf með sama hraða. En hitinn þvingaði hann ákaflega, og þorsti tók að sækja á hann, og fór hann nú við og við að dreypa á glösunum til að væta tunguna ofurlítið, því að hún vildi fara að límast við góminn. Hann fór nú að kvíða því, að hann mundi þá og þegar örmagnast af hita og þorsta. Þar við bættist líka, að iljar hans fóru að verða sárar, og hann kenndi sárt til í hvert sinn, er hann steig á smáköggul eða steinmola. Honum fannst úr þessu, að hann hlaupa ósjálfrátt — en þó með harmkvælum — eins og fæturnir hreyfðust eingöngu af krampateygjum, sem væru í öllum vöðvunum í fótleggjum hans, — hreyfðust stjórnlaust eins og útlimir manns, er fengið hefir kölduflog, eða tekið hefir inn of stóran skammt af strychnin.

Á sautjándu mílunni kallaði einhver til Hrólfs og sagði honum, að hann væri nú sjötti maðurinn í röðinni, og að hann væri tæpan þriðjung mílu á eftir þeim, sem fremstur færi. Þetta var í fyrsta skipti á leiðinni, að hann hafði verið ávarpaður af öðrum en Gyðingnum, og það hughreysti hann ofurlítið. Nokkru síðar sá hann Gyðinginn á ný. Hann sat nú á hestbaki og reið utan við veginn, kallaði við og við til Hrólfs, og hafði alltaf gætur á honum úr þessu.

Gyðingurinn hafði komið við í hverju þorpi, sem var á leiðinni, og hafði á laun veðjað við ýmsa um það, að maðurinn á bláu buxunum hlyti þriðju verðlaunin. Fyrst veðjaði hann tíu dölum á móti hundrað, svo fimmtíu á móti hundrað, þar næst hundrað á móti hundrað, og síðast hundrað á móti tíu.

Á átjándu mílunni kallaði hann til Hrólfs.

„Þú hleypur vel og fallega, drengur minn,“ sagði hann. „Þú kemst bráðum fram fyrir spjátrunginn, sem er næstur á undan þér. Þú berð þig bezt af þeim öllum og ert ennþá rjóður í kinnum, en hinir eru fölir sem lík og eru orðnir teknir mjög til augnanna. — Og þarna úr vestrinu kemur sá, sem hressir þig og gefur þér nýjan þrótt.“

Hrólfur leit til vesturs og skildi, hvað Gyðingurinn átti við. — Í vestrinu dró upp þykka skýjabólstra. Úti við sjóndeildarhringinn brá fyrir leiftrum, og ofurlítill andvari kom úr þeirri átt. — Þrumuveður var í nánd.

Við enda tuttugustu mílunnar var Írinn kominn á undan, og Campbell var kominn á hælana á Leblanc. Hrólfur var nú sá fjórði í röðinni og um hundrað föðmum á eftir Campbell. En á hælum Hrólfs voru þeir Svíinn og Norðmaðurinn og hlupu samsíða.

Á tuttugustu og annarri mílunni hljóp Campbell fram fyrir Leblanc, og sótti fast á eftir Flanigan. Litlu síðar gáfust upp tveir menn. Var annar Rússi, en hinn Spánverji.

Í byrjun tuttugustu og þriðju mílunnar var Hrólfur aðeins örfáa faðma á eftir Leblanc, sem nú hafði ásett sér að láta engan framar komast fram fyrir sig. Og nú byrjaði stríðið milli hans og Hrólfs fyrir fullt og allt. Skammt fram undan var brekka allhá. Þar hugði Hrólfur að reyna að komast fram fyrir hann, og það tókst honum að vísu, en þó með mestu herkjum. Ekki voru þeir fyrr komnir upp á brekkubrúnina, en Leblanc hljóp aftur fram fyrir hann. Við næstu brekku fór á sömu leið. Hrólfur komst þar á undan honum, en þegar upp á brúnina kom, hljóp Leblanc á ný fram fyrir Hrólf. Þannig gekk það um hríð, að Hrólfur var ýmist á undan eða eftir Leblanc, en þó oftar á eftir. — En á meðan þeir áttust þannig við, komst Campbell fram fyrir Flanigan.

Og nú byrjaði tuttugasta og fjórða mílan. Borgin blasti við fram undan, þar sem þúsundir manna biðu með óþreyju. Og nú voru aðeins rúmar þrjár mílur eftir. Það var sárt að verða að gefast upp nú, og vera kominn svona langt. En margir urðu að sætta sig við það, og þar á meðal vesalings Leblanc, því að þegar baráttan á milli hans og Hrólfs stóð sem hæst, skall þrumuveðrið á. Vatnið helltist úr loftinu, svo að undrum sætti, og gjörði mennina holdvota á fáum augnablikum. Og regninu fylgdi ofsastormur, sem allt ætlaði um koll að keyra.

Um leið var eins og Hrólfur yrði allur annar maður. Nýtt fjör og nýr kraftur færðist allt í einu í lími hans. Hann fylltist von, kjarki og eldlegum móð, sem hann hafði aldrei áður fundið hjá sér þann dag. Hann greikkaði nú sporið og þeysti fram eins og ólmur skeiðhestur. Leblanc varð ekki fyrir sömu áhrifum af regninu sem Hrólfur. Það svalaði honum að sönnu, en það örvaði ekki krafta hans, sem nú voru að þrotum komnir. Hann gjörði nú sína síðustu tilraun, komst sem snöggvast fram fyrir Hrólf, dróst svo strax aftur fyrir hann, komst einu sinni enn á hlið við hann og tók á öllum þeim kröftum, sem eftir voru, og hneig svo allt í einu niður, örmagna af þreytu, við enda tuttugustu og fimmtíu mílunnar. — Hann var svo fluttur í vagni til borgarinnar, hresstist furðu fljótt, bar ósigur sinn karlmannlega og kenndi óveðrinu um.

„Nú verðurðu að reyna að komast fram fyrir hann Flanigan,“ sagði Gyðingurinn, þegar hann sá, að Hrólfur var búinn að yfirbuga Leblanc. „Þú ert viss með að ná öðrum verðlaununum með þessu áframhaldi. Þú færð hundrað og fimmtíu dali í gulli eða seðlum. Það er álitleg upphæð, elskurinn minn góður, og þú getur keypt þér dáfallegan hest fyrir það fé. Hugsaðu bara út í það, ljúfurinn minn bezti.“

Nú var tuttugasta og sjötta mílan hálfnuð. Campbell var um tuttugu föðmum á undan Flanigan, og Hrólfur fast á hælum hins síðarnefnda. En skammt fyrir aftan þá komu þeir Svíinn og Norðmaðurinn og fóru mikinn, því að regnið hafði haft hressandi áhrif á þá og styrkt taugar þeirra. En allir voru þessir menn orðnir mjög teknir til augnanna og náfölir í andliti. Augun virtust vera langt inni í höfðinu, andardrátturinn var tíður, nasirnar þöndust út, varirnar kipruðust saman, og kraftarnir voru að þrotum komnir. — En áfram héldu þeir viðstöðulaust upp á líf og dauða, að því er virtist.

Hrólfur komst nú loksins á hlið við Írann, — það var við enda tuttugustu og sjöttu mílunnar. Þeir hlupu samsíða um stund og neyttu allrar orku. Að lokum dróst Flanigan aftur úr, en gafst þó ekki upp. Hann vonaði að geta unnið þriðju verðlaunin, því að Norðmaðurinn og Svíinn voru enn spölkorn á eftir, en aðeins tvö til þrjú hundruð faðmar eftir að leiðinni. Hann tók því á öllu lífsmagni sínu og hljóp á eftir Hrólfi. Alltaf dundi úr loftinu.

„Sá hlær bezt, sem síðast hlær,“ sagði Gyðingurinn. Hann reið alltaf utan við veginn og hafði nánar gætur á hverri hreyfingu Hrólfs.

Þegar hundrað faðmar voru eftir, var Hrólfur á að gizka þrjá faðma á eftir Campbell. Þeir tóku nú á öllu, sem þeir höfðu til, beittu öllum lífs og sálar kröftum eins og framast var unnt. Mannfjöldinn, sem beið í stóra leikskálanum fram undan, gætti nú að þeim, sem þá þokast nær og nær, og greindi merkin á brjóstum þeirra þriggja, sem á undan sóttu.

Nú laust upp ópi miklu. Sumir hrópuðu á Írann, og enn fleiri á Skotann, og báðu þá að halda uppi heiðri feðranna frægu og ættjarðarinnar. En enginn, nema Gyðingurinn, reyndi að kveða þrek og kjark í Hrólf. Og Hrólfur fann til þess, — fann að hann var einn síns liðs. „framandi maður í framandi landi,“ en var nú að reyna að halda uppi heiðri sinnar litlu, fátæku þjóðar, og lagði fram alla lífs og sálar krafta til þess. Honum fannst nú, að sér mundi aukast þróttur, ef hann heyrði, þótt ekki væri nema eina einustu íslenzka rödd tala til sín hughreystingarorð á móðurmáli sínu. Hann varð þess var, að hróp mannfjöldans hafði frískandi áhrif á Írann og Skotann, en dró þrótt úr honum.

En allt í einu heyrðist honum einhver skammt frá sér hrópa með skærri unglings-rödd:

„Eldgamla Ísafold, ástkæra fósturmold!“

Var þetta ímyndun hans? Eða var einhver Íslendingur í mannþyrpingunni? Hver gat sagt um það? En það var eins og rafmagnsstraumur færi um hann allan. Hann tók snöggt viðbragð og herti sig allt hvað hann gat. Það styttist alltaf meir og meir í milli hans og Campbells. Þumlung fyrir þumlung þokaðist hann nær honum. Og óðum færðust þeir nær og nær hvítu snúrunni, er lá yfir veginn, þar sem skeiðið endaði. — Einn faðmur varð í milli þeirra, svo ein alin, eitt fet, einn þumlungur. Þeir hlupu samsíða, streittust við, skjögruðu eins og drukknir menn, og sogið í lungum þeirra heyrðist langt frá. Þeir glæddu síðustu fjörneistana, sem til voru í þeim, — neistana, sem þeir höfðu treint sér og geymt til þessarar stundar, — neistann, sem þeir höfðu aldrei þorað að blása á, fyrr en nú. Og nú eyddu þeir honum. Á fáum augnablikkum kólnaði hann út, — og um leið stigu þeir báðir yfir línuna, — báðir á sama augnablikinu. Í sama vetfangi laust upp miklu fagnaðarópi. Menn flykktust utan um þá, báru þá afsíðis og hjúkruðu þeim.

Og dómnefndinni bar saman um það, að þeir hefðu orðið hnífjafnir, og yrðu annaðhvort að reyna með sér síðar, eða skipta með sér að jöfnu fyrstu og öðrum verðlaununum. Og það kusu þeir heldur. — Þeir höfðu hlaupið alla leiðina á þremur klukkutímum og átta mínútum. Írinn kom tveimur mínútum á eftir þeim, og Norðmaðurinn og Svíinn stuttu síðar, og var Norðmaðurinn lítið eitt á undan. Þóttu þeir hafa sýnt gott úthald.

Þannig endaði þetta harðsótta kapphlaup.

Það fór eins og Gyðingurinn sagði, að Hrólfur byrjaði sinn auðnuferil þann dag, sem hann þreytti kapphlaupið, því að það fé, sem hann innvann sér í það sinn, gjörði honum mögulegt að festa kaup á tveimur góðum hestum og luktum vagni. Gjörðist hann nú ökumaður í Halifax og fékk nóg að starfa, og var hann búinn að borga hestana og vagninn að fullu innan tíu mánaða eftir að hann byrjaði.

Ökumennirnir í Halifax höfðu á þeim árum tvær aðalstöðvar þar í borginni. Önnur var rétt við járnbrautarstöðvarnar, en hin skammt frá lögreglustöðvunum, og hélt Hrólfur sig jafnan nærri hinum síðarnefndu, því að það var við Vatnsgötu hina neðri, þar sem umferð var mest. — Talan á vagni Hrólfs var „64“ og sagði Gyðingurinn, að það væri álitin happatala mikil í Austurlöndum.

Hrólfur tók brátt eftir því, að margt af því fólki, sem hann flutti, var á ýmsan hátt mjög einkennilegt og dularfullt, og margt af því var útlent, einkum þjóðverskt og rússneskt. Það var helzt á kvöldin, að þetta útlenda fólk fékk Hrólf til að flytja sig, og iðulega lá leið þess um skuggalegustu göturnar. Og lengi framan af átti hann mjög erfitt með að finna þau hús, sem þetta fólk bað hann um að flytja sig til, því að þau voru oftast í útjöðrum borgarinnar. En hann vandist þessu furðu fljótt og fór að kunna vel við þessi næturferðalög, því að hann hafði mest upp úr þeim. Og þegar fram liðu stundir, gaf hann sig eingöngu við þeim og kom ekki á ökumannastöðvarnar fyrr en um klukkan þrjú og fjögur á daginn. — Um þessar mundir rataði hann í ýmis kynleg og eftirtektarverð æfintýri, og verður hér sagt frá einu þeirra.

Það var einn dag síðla, nokkru eftir að Hrólfur byrjaði þetta starf, að vel búinn maður gekk til hans og heilsaði honum kurteislega.

„Ert þú ekki ökumaðurinn nr. 64?“ spurði maðurinn.

„Það er talan á vagninum mínum,“ sagði Hrólfur.

„Áttu mjög annríkt í kvöld?“ spurði maðurinn.

„Ég er engum störfum bundinn nú sem stendur,“ sagði Hrólfur. „En hvert viltu fara?“

„Ég þarf ekki á ökumanni að halda fyrir sjálfan mig,“ sagði maðurinn og leit í kring um sig. „Ég kem hingað fyrir unga konu, sem hefir tekið eftir því, að þú ert gætinn ökumaður, og að þú átt stillta hesta. Og hana langar til, að þú flytjir sig í kvöld kippkorn suður fyrir borgina.“

„Hvað heitir konan?“

„Það má ég ekki segja þér, enda þarftu ekki að vita það. En ég get fullvissað þig um það, að hún borgar þér fyrirhöfn þína vel.“

„Hvar á hún heima?“

„Það má ég heldur ekki segja þér.“

„En hvernig á ég þá að geta fundið hana?“

„Hún biður þig að vera til staðar klukkan tíu í kvöld við norðausturhornið á skemmtigarðinum. Hún kemur þangað um það leyti.“

„Og hvernig get ég þekkt hana?“

„Hún þekkir vagninn þinn, og mun koma til þín á hinum tiltekna tíma. Hún er auðþekkt á því, að hún gengur á tréfæti.“

„Gott og vel,“ sagði Hrólfur, „ég skal vera til taks við norðausturhornið á garðinum, þegar klukkan er tíu í kvöld.“

Maðurinn kvaðst vera honum þakklátur, kvaddi hann vingjarnlega og fór sína leið.

Hrólfi fannst ekkert kynlegt við það, þó að maðurinn vildi halda nafni konunnar leyndu. Hann vissi, að ökumenn fluttu daglega menn og konur frá einum stað til annars, án þess að vita nöfn þeirra. Og hann vissi líka, að margur maður og kona vildu fara svo ferða sinna, að sem fæstir vissu af. Það var ekki ökumannsins að grennslast eftir erindi, högum eða nöfnum þeirra manna, sem hann flutti. Allt, sem hann eiginlega varðaði um, var einungis það, hvert ferðinni væri heitið, og að honum væri skilvíslega borguð keyrslulaunin.

Ökumenn í öllum stórborgum eru yfir höfuð gætnir, þolinmóðir og þagmælskir. Þeir eru þjónar hvers sem vera vill, fara aldrei í manngreinarálit, leggja engar óþarfar spurningar fyrir mann, hnýsast ekki inn í leyndarmál nokkurs manns, eiga vingott við alla, og allir treysta þeim. — Og þó að Hrólfur væri enn lítt reyndur í þessari stöðu, skildi hann þó sína köllun furðu vel, og ávann sér hylli þeirra, sem kynntust honum.

Litlu áður en klukkan var tíu um kvöldið var hann til taks við norðausturhornið á skemmtigarðinum. Hann hafði ekki beðið þar margar mínútur, þegar hávaxin kona, með tösku í hendinni, kom þar yfir götuna og nam staðar við vagninn hans. Hún var svartklædd, með barðabreiðan hatt á höfði, og gekk á tréfæti. — Ekki gat Hrólfur séð vel framan í hana, sökum þess að skuggsýnt var orðið og hatturinn skyggði á andlit hennar, en honum virtist hún þó vera fremur ungleg og ekki ófríð sýnum, og allfjörleg í hreyfingum, þrátt fyrir tréfótinn.

„Númer 64, býst ég við?“ sagði hún og steig upp í vagninn.

„Já,“ sagði Hrólfur, „en hvert á ég að flytja þig?“

„Haltu suður þessa götu, þangað til þú kemur suður fyrir hólinn, þá skal ég segja þér, hvert þú átt að fara.“

Hrólfur lét aftur vagnhurðina, settist í vagnstjórasætið og ók af stað suður hólinn.

Neðarlega á hólnum er grjótgarður mikill, og verða húsin smátt og smátt strjálli, þegar kemur suður fyrir hann. Þar búa ríkismenn borgarinnar og heldra fólk í skrautlegum húsum. Strætin eru þar breið, og þéttar raðir af trjám meðfram þeim á báðar hendur.

Fyrir sunnan grjótgarðinn nam Hrólfur staðar og spurði konuna, hvert hann ætti nú að halda.

„Haltu austur með grjótgarðinum, þangað til þú kemur á Strandgötuna,“ sagði hún, „farðu svo suður þá götu og teldu átta hús til hægri handar. Við níunda húsið skaltu nema staðar.“

Hrólfur gjörði nú eins og fyrir hann var lagt. Og þegar hann kom til móts við níunda húsið til hægri handar á Strandgötunni, stöðvaði hann hestana, stökk niður af vagnstjórasætinu og opnaði hliðardyrnar á vagninum.

Þetta hús, sem hann var kominn að, var fremur stórt, en gamalt og af sér gengið, og leit úr fyrir að hafa einu sinni verið skrautlegt heldri manna aðsetur. Það stóð kippkorn frá götunni og langt frá öðrum húsum, og var hér skíðgarður í kring um það. — Frá húsinu ómaði fjörugur hljóðfærasláttur, og ljós var í þeim gluggunum, sem vissu að götunni. Hrólfur þóttist vita, að hér færi fram dansleikur, og að konan, sem hann var að flytja, kæmi hingað til að skemmta sér, — ef til vill á laun, þó að hún sjálf gæti ekki tekið þátt í dansinum.

„Þá erum við komin alla leið,“ sagði konan um leið og hún steig út úr vagninum. „En nú vil ég biðja þig að flytja mig heim aftur í nótt.“

„Hvað verðurðu hér lengi?“ sagði Hrólfur.

„Að líkindum þrjá til fjóra klukkutíma,“ sagði hún. „Þér er bezt að fara með hestana og vagninn á bak við húsið, koma svo inn í danssalinn og bíða þar meðan ég stend við. Þá leiðist þér síður.“

Svo fór konan inn um hliðið á garðinum og gekk heim að húsinu. En Hrólfur fór með hestana og vagninn aftur fyrir húsið að dálitlu úthýsi, sem þar var, tók hestana frá, batt þá við girðinguna og gaf þeim hafra, sem hann hafði í poka undir vagnstjórasætinu. Að því búnu gekk hann inn í húsið um framdyrnar.

Stofa sú, er hann fyrst kom inn í, var stór, en mjög hrörleg, sumar rúðurnar í gluggunum voru brotnar og kalkið víða dottið úr veggjunum. Þar voru engin húsgögn — ekki svo mikið sem einn stóll, — en í hverjum glugga voru tvö vaxkerti, og var því allbjart þar inni. Fjórir menn og fjórar konur stigu þar dans, og tveir ungligspiltar spiluðu á fiðlur. Fólk þetta allt bar það með sér, að það var útlent, — ef til vill pólskt eða rússneskt. Það var allt í dökkum búningi, og var sérlega skuggalegt ásýndum.

Ekkert af fólki þessu virtist gefa Hrólfi minnstu gætur. Það var eins og það hefði ekki orðið þess vart, að hann kom inn í danssalinn, eða öllu heldur, eins og það forðaðist að líta þangað, sem hann hallaðist upp á veggnum. En fólkið herti alltaf dansinn meir og meir og lét eins og hamstola væri, — eins og heilsan og lífið væri eingöngu undir því komið, að fæturnar hreyfðust sem tíðast, og að hver snúningur væri sem snarastur. Og fiðlubogarnir gengu svo ótt og títt yfir strengina, að ekki mátti auga á festa.

En þrátt fyrir hinn fjöruga og hvella hljóðfæraslátt og hið ákafa fótaskapp í dansfólkinu, heyrðist Hrólfi hann við og við heyra þungar stunur og jafnvel hringl í járnhlekkjum innar í húsinu.

Fyrst þegar Hrólfur kom inn í danssalinn, sá hann þar hvergi konuna, sem hann hafði flutt þangað, en vonum bráðar kom hún inn um hliðardyr og gekk rakleitt til hans. Hún var enn ekki búin að taka af sér hattinn, og hélt ennþá á töskunni.

„Hér er ekkert sæti handa þér,“ sagði hún, „það er því bezt fyrir þig að koma upp á loftið. Þar fer betur um þig.“

Hrólfur sagði henni, að það færi vel um sig þar sem hann væri. En hann fór þó á eftir henni út úr stofunni og upp stiga, sem lá upp á loftið. Þegar þangað kom, opnaði hún fyrstu herbergisdyrnar, sem þau koma að, og vísaði honum þar inn, en fór sjálf strax ofan aftur.

Herbergi það, sem Hrólfur var nú staddur í, var fremur lítið, en ekki eins af sér gengið og stofan niðri. Á litlu borði, sem stóð á miðju gólfi, logaði á mjóu vaxkerti, er bar mjög daufa birtu. Gamall legubekkur var þar skammt frá borðinu, og stór og fornfálegur hægindastóll, sem maður sat í. — Maður þsesi [sic] var að sjá hniginn mjög á efra aldur. Hann var gríðarlega stór vexti, með breiða, sterklega kjálka, sem nýlega voru rakaðir, og mikið silfurgrátt yfirvararskegg. Hann var nokkuð þungur á brún, en leit ekki illmannlega út, og bar það með sér, að hafa verið fremur höfðinglegur sýnum á yngri árum.

Hrólfur kastaði á hann kveðju.

„Settu þig niður á legubekkinn þarna,“ sagði gamli maðurinn. Rödd hans var lág og dimm eins og hljómur í líkklukku í fjarlægð. „Þú ert vafalaust ökumaðurinn nr. 64.“

Hrólfur kvað það vera, og settist á legubekkinn.

„Ég átti von á því, að ég yrði ekki látinn hýrast hér einn í alla nótt,“ sagði karlinn, „en þér að segja, er mér þó lítið gefið um ókunnuga menn.“

„Ég skal fara út, ef þú vilt það heldur,“ sagði Hrólfur og ætlaði að standa upp.

„Nei, nei, sittu grafkyrr,“ sagði karlinn og bandaði til hans með hendinni, „þú ert mér kærkominn gestur, og ég finn, að ég get haft ánægju af að tala við þig. Þú ert Norðurálfumaður, eða er ekki svo?“

„Jú, og Íslendingur í tilbót.“

„Íslendingar eru vissulega ekki á hverri þúfu í þessu landi. Þú ert sá fyrsti íslenzkur karlmaður, sem ég hefi séð. En ég er Pólverji, — sjötíu ára gamall í kvöld.“

„Það er mikill aldur, — og þó enn svona ern.“

„Ég er að vísu furðu heilsugóður ennþá,“ sagði karlinn og glotti, „en mitt fyrra fjör og þrek er löngu horfið. Ég hefi alla mína æfi verið æfintýramaður, farið land úr landi og alltaf verið að leita gæfunnar, en aldrei fundið hana. Á hinn bóginn hefi ég stöðugt rekið mig á það, — eins og Salómon, — að allt er hégómi. — En má ég ekki bjóða þér einn vindil?“

„Þakka þér fyrir, en ég reyki ekki,“ sagði Hrólfur.

„Hófsemdarmaður, býst ég við,“ sagði karlinn og kveikti í vindli. „En eins og ég tók fram áðan, þá hefi ég rekið mig á það alla mína æfi, að allt, sem til er undir sólinni, er tómur hégómi, allt nema eitt, og það er það, sem hann Agúr bað um: — ekki fátækt, ekki auðæfi, heldur nægilegt brauð til næsta máls. — En þú neitar mér ekki um að drekka með mér eitt lítið staup af víni á sjötugasta afmælinu mínu.“

„Ég drekk aldrei áfengt vín,“ sagði Hrólfur.

„Það er í alla staði mjög lofsvert,“ sagði karlinn og brosti, „og mér dettur heldur ekki til hugar að bjóða þér áfengt vín, heldur drykk, sem við Pólverjar búum til úr hreinum og meinlausum aldinsafa.“

Um leið og hann sagði þetta, dró hann úr borðskúffuna, setti tvö staup á borðið, og hellti í þau úr lítilli flösku, sem hann tók úr kápuvasa sínum.

„Vittu hvort þér líkar ekki bragðið að því,“ sagði hann og rétti Hrólfi annað staupið.

Hrólfur tæmdi staupið á svipstundu og gat þess, að sér þætti vínið ljúffengt og ekki ólíkt góðu portvíni á bragðið. En hann gætti að því um leið, að gamli maðurinn tæmdi ekki sitt staup, heldur dreypti aðeins lítillega á því, eins og maður, sem býst við að sitja lengi að drykkju.

„Mér hefir jafnan orð gott af þessu víni og drekk aldrei annað,“ sagði karlinn og hagræddi sér í stólnum. „Það hefir aldrei gjört mig ölvaðan, hversu mikið sem ég hefi drukkið af því, en það hefir fært yfir mig værð á kvöldin, svo að mér hefir gengið vel að sofna. Og lík áhrif býst ég við að það hafi á þig, því að þú ert þreyttur. Þú ættir að leggja þig aftur á bak í legubekkinn og láta fara vel um þig. Þú getur talað við mig fyrir því. Og ef þig kynni að syfja, þá sofnaðu, rétt eins og þú værir heima hjá þér. Konan, sem þú fluttir hingað, fer ekki heim aftur en fyrr en í dögun, og hún lætur þig vita, þegar hún vill leggja af stað.“

Hvort sem það var áhrifum vínsins að kenna eða hitanum í herberginu, eða hljóðfæraslættinum, þá fannst Hrólfi allt í einu að svefn sækja á sig, og lét því ekki segja sér það tvisvar að leggjast aftur á bak í legubekkinn. En í sömu andránni heyrði hann hinar þungu stundur og hringlið í járnhlekkjunum, sem hann hafði heyrt, meðan hann stóð við í danssalnum. Og fannst honum nú hann heyra það miklu glöggvara en þá, rétt eins og stunurnar og hringlið væri í næsta herbergi undir loftinu.

„Hvaða stunur eru þetta?“ sagði Hrólfur og hálfsettist upp um leið.

„Það er másið í dansfólkinu,“ sagði karlinn og mjakaði stólnum ofurlítið nær legubekknum, „það herðir dansinn meir og meir og fer að gjörast mótt.“

„Nei, það er ekki hávaðinn í dansfólkinu, sem ég á við. Ég heyri líka hringl í járnhlekkjum.“

„Nú skil ég,“ sagði karlinn og dró borðið ögn nær sér. „Þú heyrir til varðhundsins, sem bundinn er með járnkeðju í kjallaranum. Það þótti ekki óhult, að láta hann vera lausan í nótt, af því að gestir voru komnir. Hann kann nú illa við sig, greyið, hristir hlekkina og stynur þungan eins og þeir, sem sviptir eru frelsinu.“

„En hver er þessi kona á tréfætinum, sem ég flutti hingað í kvöld?“ sagði Hrólfur og hallaði sér aftur út af legubekknum. Hann fann að hann var að verða verulega syfjaður. „Það er spurning, sem ég ætlaði einmitt að fara að leggja fyrir þig, því að það eru meiri líkindi til þess að þú þekkir hana en ég,“ sagði karlinn.

„Ég hefi aldrei séð hana fyrr en í kvöld, og veit ekki einu sinni hvað hún heitir.“

„Ég veit ekki heldur, hvað hún heitir, og hefi aðeins séð hana einu sinni áður.“

„Ert þú þó ekki húsráðandi hér?“ spurði Hrólfur.

„Nei, ég er hér gestkominn, og hefi dvalið hér rúman sólarhring.“

„Og hver er hér þá húsráðandi?“ spurði Hrólfur, og honum fannst að tungan drafa í sér eins og í dauðadrukknum manni.

„Þó að þér þyki það ef til vill næsta kynlegt,“ sagði karlinn og mjakaði stólnum ofurlítið nær legubekknum, „þá er það þó dagsatt, að ég hefi ekki meiri hugmynd um það en þú, hver hér er húsráðandi.“

Aftur heyrðust hinar þungu stunur og hringlið í járnhlekkjunum undir gólfinu, ennþá glöggvara en áður. Hrólf langaði til að rísa upp af legubekknum, en hann fann að hann gat það enhvern veginn ekki, því að hann var að verða algjörlega magnlaus, og svefninn var að síga í brjóstið á honum.

„En grunur minn er sá,“ sagði karlinn, og Hrólfi heyrðist hann tala eins og úti á þekju, og rödd hans líkjast hljómi í dimmri dómkirkjuklukku í margra mílna fjarlægð, „grunur minn er sá, að konan á tréfætinum hafi stofnað til dansleiksins hér í kvöld. Og ég efast ekki um, að hún hefir stofnað til hans í góðum tilgangi. Því að þótt dansinn í sjálfu sér sé mjög fáfengileg skemmtun, þá má beita honum til góðs í einstökum tilfellum. ‚Tilgangurinn helgar meðalið,‘ segja Kristmunkarnir.“

Hrólfur heyrði óljóst síðustu orðin í gegnum svefninn, — þau eins og dóu út í fjarlægð. Og um leið var eins og hljóðfæraslátturinn niðri færðist hægt og hægt fjær, — yrði alltaf lægri og veikari, — eins og tónarnir liðu titrandi í burtu í þýðum vindblæ og dæi að lokum út í fjarska, eins og síðasta andvarp deyjandi ungbarns.

Hrólfur var nú sofnaður og dró þungt andann.

Síðar um nóttina varð hann þess óljóst var í gegnum svefninn, að einhverjir voru að tala saman í lágum hljóðum skammt frá honum, en hann heyrði ekki nein orðaskil. Honum fannst líka að einhver koma við hann og þreifa í vösunum á treyjunni hans. Svo var eins og hann væri tekinn á loft og lagður hægt niður aftur. En hann vaknaði þó ekki til fulls við það, og leið undir eins út af aftur í sama þunga, draumlausa svefnmókið og áður.

Þegar hann vaknaði fyrir fullt og allt, var kominn glóbjartur dagur. Hann hafði allmikinn höfuðverk og fann til dofa í útlimunum. Hann lá nú á hörðu gólfinu, og hatturinn hans var undir höfðinu á honum. Gamli maðurinn var allur í burtu, legubekkurinn horfinn, og eins stóllinn og borðið, en hurðin var í hálfa gátt, og rétt fyrir innan þröskuldinn lá vindill, sem brunninn var næstum til hálfs.

Hrólfur sá strax, að hér var ekki allt með felldu, og að á hann hafði verið leikið. Þóttist hann alveg viss um, að sterkt svefnlyf hefði af ásettu ráði verið sett í vínið, sem hann drakk um nóttina, og að tilgangurinn hefði verið sá, að stela hestunum frá honum. En þegar hann komst á fætur og horfði út um herbergisgluggann, sá hann undir eins, að hestarnir voru í sama stað og hann hafði skilið við þá, og vagninn líka. — Hann gekk nú ofan af loftinu og litaðist um í húsinu, en engan mann sá hann þar neins staðar. Öll herbergin voru auð og tóm, og í danssalnum sást ekki svo mikið sem einn kertisstúfur, né jafnvel minnstu merki þess, að þar hefði logað á kertum um nóttina.

Allt þetta þótti Hrólfi mjög undarlegt. En þá fyrst brá honum verulega í brún, þegar hann kom út í garðinn til hestanna, því að þeir voru nú í einu svitalöðri og leirugir um leggina, og hengdu niður höfuðin að þreytu og þorsta. Það leyndi sér ekki, að þeir höfðu verið keyrðir langan veg og illan um nóttina, og verið barðir áfram miskunnarlaust.

Þessi meðferð á hestunum fannst Hrólfi alveg ófyrirgefanleg, því hann tók mjög sárt til skepnanna. Og honum þótti illt að geta ekki á einhvern hátt hefnt sín á illþýðinu, sem hafði gjört honum svo mikla skapraun. En hann sá engan veg til þess að svo stöddu.

Þegar hann var búinn að setja hestana fyrir vagninn og var í þann veginn að stíga upp í vagnstjórasætið, tók hann eftir því, að í öðrum treyjuvasanum hans var einhver smáböggull, sem hann átti ekki von á að væri þar. Hann tók nú böggulinn upp úr vasanum og sá, að þetta voru samanvafðir tíu fimmdala seðlar, og hvítt pappírsblað utan um þá. — Hrólfur rak nú upp stór augu og varð alveg forviða, en þó ekki svo mjög, sökum þess að peningaupphæðin var svo stór, heldur vegna hins, að á blaðinu stóðu nokkur orð skrifuð með rauðum blýant, og að þessi orð voru á íslenzku, og voru á þessa leið:

„Kæri landi! — Ég neyddist til að taka traustataki á hestunum þínum. Ég vona, að þú fyrirgefir mér það og þiggir þessa fáu dali, sem ég legg hér innan í, eins og ofurlitla þóknun fyrir fyrirhöfn þína og hestanna. Ég skal taka það fram, að þú hefir í nótt verið verkfæri í góðra manna höndum til að framkvæma gott og þarft verk. Þú getur því haft rólega samvizku, hvað það áhrærir. — Vinsamlegast, — Konan á tréfætinum.“

Áður en Hrólfur las miðann, hafði hann ásett sér að láta lögregluna vita um æfintýrið, sem hann hafði ratað í þessa nótt. En nú afréð hann að gjöra það ekki, bæði vegna þess, að honum hafði verið vel borguð fyrirhöfn hans, en þó sérstaklega af þeirri ástæðu, að íslenzk kona átti hér hlut að máli. Samt fannst honum allar líkur benda til þess, að kona þessi, sem eins vel gat hafa verið karlmaður í kvenmannsfötum, væri á einn eða annan hátt viðriðin vondan félagsskap, — væri ef til vill háttstandandi meðlimur einhvers ræningjafélags, því að hann gat ómögulega trúað því, að fólkið, sem hann sá þar um nóttina, hefði framkvæmt gott og þarft verk á meðan hann svaf, að minnsta kosti fannst honum meðferðin á hestunum ekki benda á það. Og svo mundi hann glöggt eftir hinum þungu stunum og hringlinu í járnhlekkjunum, sem hann hafði við og við heyrt þar í húsinu um nóttina. Eitthvað var kynlegt við það, fannst honum, þó að gamli maðurinn hefði að vísu reynt að telja honum trú um, að það væri allt af völdum varðhundsins.

Hrólfur ók svo heim til sín og hvíldi sig og hestana þann dag.

En í kvöldblöðunum í Halifax var getið um það, að rússnesk lystiskúta, sem um nokkra undanfarna daga hafði legið þar við eina bryggjuna, hefði lagt skyndilega af stað út fjörðinn þá um morguninn. Hafði varðmaður einn tekið eftir því, að luktum vagni hafði tvívegis verið ekið fram bryggjuna seinni hluta næturinnar, og sá hann í hvort tveggja skiptið, að nokkrir menn fóru um borð á skútunni. — Blöðin gátu þess, að þetta hefði að líkindum ekki vakið neina verulega eftirtekt, hefði ekki pólskur maður, sem margir héldu að væri útlagi eða flóttamaður, horfið á dullarfullan hátt frá heimili sínu þar í borginni, tveimur dögum áður. Þótti sumum ekki ólíklegt, að hin skyndilega brottför skútunnar stafaði á einhvern hátt frá hvarfi Pólverjans.

En Hrólfur setti hvort tveggja í samband við æfintýrið, sem hann rataði í um nóttina í húsinu fyrir sunnar hólinn. — En hvorki hann, né nokkur annar, fékk að vita hið sanna um það með neinni vissu, því að skútan með öllu sem á henni var fórst tveimur dögum síðar við hina illræmdu Sableeyju.

Þess skal getið Hrólfi til heiðurs, að hann gaf einni líknarstofnuninni í Halifax alla þá peninga, sem konan á tréfætinum hafði látið í vasa hans.

Nú hefir verið sagt frá því, hvernig það atvikaðist, að Hrólfur varð ökumaður. En af gildum en ónefndum ástæðum verður ekki að sinni getið um fleiri af æfintýrum þeim, sem hann rataði í, og eru þó mjög þeirra mjög eftirtektarverð og furðuleg, einkum þau, sem eru í sambandi við Leyndarmál Gyðingastúlkunnar og Gulu líkkistuna. Og verður ef til vill sagt frá því einhvern tíma síðar.